پرخطرترين محل در زمينه کنترل عفونت در یک مرکز درمانی، اتاق عمل است و يكي از اجتناب ناپذيرترين روش‌ها در اين زمينه شستشو و زدودن آلودگي و استريليزاسيون و بالطبع مهمترين واحد جهت اين مهم بخش یعنی CSSD است.
عفونت‌هاي بيمارستاني در ایران
ميزان بروز عفونت‌هاي بيمارستاني در ایران در حدود 15-10 درصد تخمين زده مي‌شود. با این حساب در صورتی که در کشور ما 110,000 تخت بستری وجود داشته باشد، اگر میزان بستری شدن سالانه جمعیت 93 در هزار نفر باشد[بر‌اساس استانداردها] در صورتی‌که جمعیت کشور را 70 میلیون نفر فرض کنیم، در هر سال حدود 6 میلیون و 510 هزار بیمار بستری می‌شوند. و اگرحداقل 10درصد بيماران به عفونت بيمارستاني مبتلا شوندحدود 650 هزار نفرخواهند شد واگر 10%فوت نمايند حدود 65000مرگ خواهيم داشت.
هزینه های مستقیم و غیرمستقیم عوارض عفونت های بیمارستانی بشرح زیر قابل تقسیم بندی است:
- موجب مرگ و میر و ناخوشی خطرناک بیماران
- افزایش طول مدت بستری بیماران در بیمارستان
- افزایش هزینه‌های ناشی از طولانی شدن اقامت بیماران و اقدامات
نکته: با افزایش هزینه‌های ناشی از طولانی شدن اقامت بیماران و اقدامات تشخیصی و درمانی 65000 مرگ خواهیم داشت.
دپارتمان تامین استریلیزاسیون مرکزی/CSSD
دپارتمان تامین استریلیزاسیون مرکزی یا (Central Supply Sterilization Department) را به‌صورت مخفف با نام CSSD می‌شناسیم. تا چند دهه اخیر مرکز استریل در بیمارستان در واقع به اتاقی اطلاق می‌شد که در جوار بخش جراحی، یا حتی در اتاق‌های عمل قرار داشت . علامت CSR به همین جهت و تحت عنوان اتاق استریل مرکزی، موجودیت این واحد را اعلام می‌کند .
امروزه بیمارستان‌ها در ابعاد و تعداد تخت متفاوت دارای یک واحد استریلیزاسیون یا سترون سازی مرکزی‌اند . که با نام‌های زیر و با توجه به شرایط فعالیت می‌کنند :
sterile processing department)) SPD
(Central Sterilization Room) CSR
(Sterile Supply Department) SSD
(Central sterile services department) CSSD
(Theater Sterile Supply Unit) TSSU
(Hospital Sterilization Department Unit) HSDU
central supply department)) CSD
وظایف واحد :CSSD
1. استرلیزاسیون کلیه تجهیزات و ست‌های جراحی مورد نیاز در اتاق‌های عمل، بلوک زایمان، آنژیوگرافی، کلینیک‌ها و بخش‌ها به روش استاندارد.
2. CSSD مسئول ايمني اثر فرايندهاي مربوط به استريليزاسون اقلام قابل استفاده مجدد ، و پيشگيري از هر گونه خطر انتقال عفونت به بيماران و يا كاركنان است .
3. حصول اطمینان از کیفیت روش‌های گندزدایی و استرلیزاسیون.
4. تهیه مستندات استاندارد جهت ردیابی فرآیند استرلیزاسیون.
استانداردهای فیزیکی واحد استریلیزاسیون مرکزی-CSSD
بهترین مکان برای قرارگیری بخش CSR نزدیکترین محل به اتاق عمل است تا در هنگام حمل وسایل برای استریل نمودن مشکلاتی مانند هدر رفتن وقت و انرژی و ایجاد خسارت به دستگاهها و وسایل پیش نیامده و وسایل مورد نظر به موقع به اتاق عمل تحویل داده شود. اگرچه در ایران اکثر بخش‌های استریلیزاسیون در زیر زمین بیمارستان‌ها و در محلی نامناسب بوده و بعضی از پرسنلی که در آن جا فعال هستند، پرسنل تبعیدی و شاید غیر متخصصی بوده که در آن مراکز حضوردارند .
در ورودی بخش CSR مکانی به عنوان رختکن جهت تعویض کفش و پوشیدن گان در نظر گرفته شود . این مکان نیز باید با توجه به حجم فعالیت CSR، فضای لازم را در برگیرد و مکان قرارگیری کفش و دمپایی ( تمیز / کثیف ) در آن تعبیه گردد .
در مرکز استریل حداقل یک درب جهت ورود و خروج کارکنان در نظر گرفته شود و تردد افراد متفرقه محدود و کاملا” کنترل شود تحویل و یا تعویض وسایل نیز از طریق پنجره‌ای که به اینکار اختصاص یافته است انجام پذیرد.
در ورودی CSR سیاست خط قرمز به منظور حفظ حریم قسمت استریل کاملا” مشخص و با نصب تابلو رعایت آن الزامی گردد.
درب ورودی بخش CSR باید به اندازه‌ای بزرگ باشد ( حدودا” 2/20متر ) تا عبور و خروج ترالی و برانکارد به راحتی امکان پذیر باشد.
دما و تهویه
- دما در بخش مذکور بدلیل کارکرد دستگاه‌های اتوکلاو عموما” بالاست . بنابراین باید با استفاده از تهویه مناسب بتوان آنرا در 18 تا 25 درجه سانتیگراد نگهداشت و رطوبت 35 تا 50 باشد.
- سیستم تهویه CSR بسیار اهمیت داشته و باید بتواند به خوبی کار کند . همچنین قسمت نگهداری وسایل استریل باید از محوطه CSR جدا باشد و این جداسازی باید حتما” از درب تحویل وسایل استریل جلوتر باشد
- در صورت نصب اتوکلاوهای گازی نظیر اتیلن اکساید باید سیستم تهویه جداگانه برای این اتوکلاوها در نظر گرفته شود تا از سیستم تهویه مرکزی مستقل باشد.
- سیستم تهویه خروجی به شبکه برق اضطراری متصل است.
علائم و هشدارها
- لوازم استريل و غير استريل بايستي در محل‌هاي مشخص و مجزا نگهداري شوند. بنابراين براي اين منظور بايستي از قبل محل‌هاي معين را پيش‌بيني كرد .
- یک سیستم اعلام خطر نشت گاز وجود دارد.
- درقسمت ورودی به CSSD اصول و سیاست خط قرمز به منظور حفظ حریم قسمت استریل کاملا” مشخص و با نصب تابلو رعایت آن الزامی گردد و هشدارهای لازم ارائه شود.
بخش های مختلف یک CSSD
بخش های مختلف یک CSSD شامل موارد ذیل است:
- قسمت اداری
- قسمت کثیف
- قسمت تمیز
- قسمت استریل
قسمت اداری
رختکن ،سرویس بهداشتی کارکنان ،محل استراحت ،آبدارخانه ،انبار نگهداری وسایل نظافتی و گندزدا و پاک کننده ها.
قسمت کثیف
محل شستشوی لوازم آلوده و محل اسقرار دستگاه اولتراسونیک کلینر، دستگاه پر فشار آب در سینک گند زدایـی، دستگاه پر فشار هوا برای خشک کردن، دستگاه شستشوی وسایل، دستگاه سیلر، دستگاه‌های شوینده اتوماتیک، سینک‌های استاندارد شستشو.
قسمت تمیز
سالن بسته بندی لوازم جراحی (پکینگ) و محل استقرار تجهیزات و دستگاه‌های استریل کننده ( اتوکلاوبخار،اتیلن اکساید، فرمالدئید،پلاسما )، ميز كار به ارتفاع حدود 85 تا 100cmبا سطح استيل، صندلي كار با بلنداي 45 تا 60 سانت از كف، با پشتي راحت و زير پايي، قفسه‌های نگهداري براي شان یا پك‌هاي تمیز، گاز، پنبه و ترالی های مخصوص حمل ست از اتوکلاوها و حمل و نقل وسایل و ابزار و میزهای مخصوص جدا سازی شان، سیستم‌های نرم افزاری و سخت افزاری نظیر کامپیوتر، پرینتر، لیبل زن و بار کد خوان، انواع انديكاتورهاي لازم جهت كنترل صحت عفرآيند ضد عفونی و استريليزاسيون، وسایل بسته بندي کردن، پارچه یا کاغذ استريل.
قسمت استریل
محل نگهداری ست‌های جراحی استریل شده، ميز استيل ترجیحا مشبك براي قرار دادن وسايل استريل بلافاصله پس از تخليه اتوكلاو، قفسه‌های مشبك براي نگهداري وسايل و ابزار استريل، سیستم های نرم افزاری و سخت افزاری نظیر کامپیوتر، پرینتر، لیبل زن و بار کد خوان، ترالی های مخصوص حمل ست از اتوکلاوها و حمل و نقل.
مشکلات واحد استریلیزاسیون مرکزی (CSSD)
واحد استریلیزاسیون مرکزی، دارای مشکلاتی نیز هست، که در ادامه به بیان این مشکلات می‌پردازیم:
- عدم رعایت ظوابط در طراحی و ساختار فیزیکی واحد
- عدم نگهداری صحیح دستگاهها و مستهلک بودن آنها
- عدم رعایت روش صحیح ضدعفونی و استریلیزاسیون
- بکارگیری افراد فاقد صلاحیت و نا آشنا به اصول این واحد
- عدم رعایت اصول بهداشتی محیط و بهداشت فردی
- استفاده ناصحیح از مواد ضدعفونی کننده
- وجود اتوکلاوهای گراویتی در بخش‌های CSSD
- اتوکلاوهای اتیلن اکساید غیر استاندارد
- عدم وجود سیستم‌های مناسب تهویه و تصفیه هوا
- نیاز ضروری به سیستم‌های شوینده و ضدعفونی کننده اتوماتیک مانند آندوسکوپ شوی و ابزارشوی
- استفاده از اندیکاتورهای کنترل کیفی غیراستاندارد
نویسنده: مولود کریمی- مدیرعامل شرکت تابان طب نیلوفر
تنظیم : واحد علمی آروین سگال پارس